Ngày 30/6/2024, tại TP. Hồ Chí Minh, Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật TP.Hồ Chí Minh, Hội Khoa học kinh tế và quản lý TP.Hồ Chí Minh, tổ chức Hội thảo Nước ngọt cho đồng bằng sông Cửu Long.

Tham gia Hội thảo với sự có mặt của gần 100 nhà khoa học, chuyên gia môi trường… đánh giá được hiện trạng, dự báo được tác động của các đập thuỷ điện ở thượng nguồn, tác động của biến đổi khí hậu, tác động của các công trình thuỷ lợi của Thái Lan, Campuchia và các yếu tố môi trường, để có đề xuất phù hợp với chiến lược phát triển bền vững cho ĐBSCL.

Luôn khan hiếm nguồn nước ngọt

ĐBSCL có nhu cầu sử dụng nước đến hơn 40 tỷ m3/năm, trong đó cho trồng lúa chiếm đến 70%. Tuy nhiên, do sự phát triển kinh tế- xã hội kéo theo gia tăng nhu cầu sử dụng nước của con người, nhất là phía thượng nguồn và dưới tác động của biến đổi khí hậu, mức nước biển dâng, lượng nước đến có nguy cơ bị suy giảm và đồng thời chất lượng nước khu vực ven biển bị suy giảm nghiêm trọng do xâm nhập mặn. 

ĐBSCL là một bộ phận của châu thổ sông Mekong thuộc Việt Nam, diện tích 3,9 triệu ha, có vị trí rất quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, là chìa khóa chính trong chiến lược an ninh lương thực quốc gia. Với tiềm năng nông nghiệp và thuỷ văn to lớn, trong những năm qua, ĐBSCL luôn đóng góp khoảng 53% tổng sản lượng lương thực, 65% tổng sản lượng thuỷ sản nuôi trồng và 70% trái cây của cả nước. 

Tuy nhiên, ĐBSCL cũng luôn khan hiếm nguồn nước ngọt. Số liệu cho thấy, nhu cầu sử dụng nước vùng ĐBSCL hàng năm vào khoảng 22,8 tỷ m3. Trong đó, thiếu hụt nước ngọt vào mùa khô vào khỏang 4,2 tỷ m3 hàng năm, dự báo lên đến 4,8 tỷ m3 vào năm 2030 và 5 tỷ m2 vào năm 2050. Nguyên nhân là do nhu cầu nước ngọt ở ĐBSCL rất lớn.

Đánh giá và dự báo thiếu nguồn nước ngọt ở ĐBSCL là vấn đề tiên quyết, cần được xác định trong quy hoạch xây dựng các công trình thuỷ lợi, nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước, phục vụ phát triển bền vững cho ĐBSCL. Đến nay những nghiên cứu về vấn đề này chưa tổng thể, chưa thuyết phục và chưa có dự án nào giải quyết "nạn thiếu nước xâm nhập mặn" như mong đợi của người dân ĐBSCL cũng như chính quyền các cấp. Do đó, Hội thảo đưa ra một phương án để góp phần vào việc xây dựng phát triển ĐBSCL bền vững với dự án "Nước ngọt cho ĐBSCL".

Xây hồ chứa nước

Tại Hội thảo, Tiến sĩ Võ Văn Hải, cho rằng: Thông qua các bước tính toán nhu cầu sử dụng nước cho hoạt động dân sinh, kinh tế và mô phỏng xâm nhập mặn (kế thừa từ Báo cáo tổng hợp: Quy hoạch tổng hợp lưu vực ĐBSCL thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050) để xây dựng "Dự án Nước ngọt cho ĐBSCL, với việc xây dựng 2 hồ chứa nước ngọt tại huyện Tam Nông-Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp, với dung tích hữu ích 1,5 tỷ m3/nước (Tràm Chim), còn tại Hậu Giang, xây dựng hồ chứa nước Phụng Hiệp (Lung Ngọc Hoàng) với dung tích hữu ích của hồ là 1 tỷ m3/nước. Với quy mô của 2 hồ chứa, thiết nghĩ đã đủ sức để điều nước cho các tỉnh còn lại của ĐBSCL trong mùa cạn.

ĐBSCL ở cuối dòng Mekong nên cần phải xây dựng những hồ chứa nước ngọt đủ lớn để điều tiết lưu lượng nước ngọt đáp ứng nhu cầu cho toàn vùng, chứ không xây dựng những hồ chứa nước nhỏ tràn lan như hiện nay, vừa tốn kém ngân sách, đất đai nhưng hiệu quả không cao.

Do đó, việc tối ưu hoá trong việc sử dụng tài nguyên nước ở ĐBSCL, đảm bảo không khai thác quá mức nguồn nước ngầm trong mùa khô, để tránh thất thoát và bảo đảm chất lượng nước, sử dụng phương pháp tưới tiết kiện nước cho cây trồng, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp. Từ đó cần kiểm soát chặt chẽ việc xả thải và bảo vệ các nguồn nước mặt khỏi ô nhiễm và tích hợp việc sử dụng năng lượng mặt trời và gió để giảm áp lực lên nguồn nước.

Minh Yến