Sự xuất hiện của sàn giao dịch tiền số có thể mở ra kênh huy động vốn mới, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn đối với thị trường tài chính truyền thống.

Tác động kép tới thị trường vốn

Việt Nam đang trong quá trình xây dựng khung pháp lý cho tài sản kỹ thuật số, bao gồm cả các sàn giao dịch tiền số. Dự kiến trong thời gian tới, hành lang pháp lý sẽ dần hình thành, tạo nền tảng giúp hoạt động giao dịch, đầu tư tiền số trở nên minh bạch và có kiểm soát hơn. Điều này đặc biệt quan trọng khi Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ sở hữu tiền số cao nhất thế giới. Thống kê từ Cổng thanh toán tiền số Triple-A, năm 2023, có tới 20,9 triệu người Việt Nam sở hữu tiền số, chiếm 21,2% dân số - một tỷ lệ vượt xa Mỹ (15,6%) và chỉ đứng sau Ấn Độ về tổng số người sở hữu.

Trong bối cảnh này, câu hỏi đặt ra là: Khi hành lang pháp lý dần hoàn thiện, sự bùng nổ của thị trường tiền số sẽ hỗ trợ hay gây xáo trộn thị trường vốn truyền thống? Một mặt, các sàn giao dịch tiền số có thể mở ra kênh huy động vốn mới, gia tăng thanh khoản và mang đến những hình thức đầu tư mới mẻ. Mặt khác, sự dịch chuyển dòng tiền từ chứng khoán, trái phiếu sang tiền số có thể đặt ra thách thức trong kiểm soát dòng vốn, ổn định thị trường tài chính và tiềm ẩn rủi ro đầu cơ.

Trao đổi với Đầu tư Tài chính, PGS. TS Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP. HCM) nhận định rằng việc xây dựng khung pháp lý cho tài sản số và đưa vào vận hành sàn giao dịch tiền số sẽ mang đến cả cơ hội lẫn thách thức đối với thị trường tài chính. Về mặt tích cực, sự xuất hiện của sàn giao dịch tiền số có thể mở rộng không gian tài chính, bổ sung thêm một hệ thống giao dịch bên cạnh thị trường truyền thống. “Việc mở rộng quy mô thị trường, nâng cao độ mở tài chính và tăng tính tự do luân chuyển dòng vốn có thể giúp hệ thống tài chính Việt Nam hội nhập sâu hơn với nền kinh tế toàn cầu”, ông Huân đánh giá.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng các sàn giao dịch tiền số thường hoạt động theo mô hình xuyên biên giới với chi phí trung gian thấp, thậm chí gần như bằng 0. Điều này tạo ra sự cạnh tranh mạnh mẽ với thị trường chứng khoán, hệ thống ngân hàng và tài chính truyền thống. “Về lâu dài, tiền số có thể dần thay thế hệ thống giao dịch truyền thống, do loại bỏ bớt các khâu trung gian nhờ cơ chế tự động hóa hoàn toàn dựa trên hợp đồng thông minh”, ông Huân nhận định.

Bên cạnh đó, ông cũng cảnh báo về những rủi ro tiềm ẩn khi xây dựng sàn giao dịch tiền số, đặc biệt là nguy cơ rửa tiền và tài trợ khủng bố. “Chúng ta đã thấy Bitcoin và một số loại tiền số khác được tội phạm mạng và tổ chức khủng bố sử dụng khá phổ biến. Do đó, cần có cơ chế quản lý chặt chẽ để giảm thiểu những mặt trái của thị trường này”, ông nhấn mạnh.

Một rủi ro khác được đề cập là tác động của tiền số đến chính sách tiền tệ. Khi một nền kinh tế sử dụng phổ biến các đồng tiền không do Chính phủ phát hành, khả năng điều tiết tiền tệ sẽ gặp nhiều thách thức. “Việc bơm/hút tiền vào nền kinh tế sẽ trở nên khó khăn hơn, ảnh hưởng đến mục tiêu kiểm soát lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô. Do đó, cần có sự tính toán kỹ lưỡng trong việc công nhận và quản lý các loại tiền số để vừa tận dụng lợi ích vừa đảm bảo an ninh tài chính và hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ”, ông Huân kết luận.

Ở góc nhìn khác, ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, cho rằng tác động mạnh mẽ nhất của các sàn giao dịch tiền số khi đi vào hoạt động chính là khả năng ứng dụng công nghệ cao, thúc đẩy sự thay đổi trên toàn bộ thị trường tài chính. “Khi thị trường tiền số có thể vận hành với tốc độ cao hơn và tạo ra những đột phá, sẽ buộc các thị trường truyền thống phải điều chỉnh để thích ứng”, ông Trung nhận định.

Lo ngại về sự dịch chuyển của dòng vốn

Một trong những lo ngại lớn nhất của giới đầu tư khi sàn giao dịch tiền số đi vào hoạt động là khả năng dòng vốn dịch chuyển từ kênh truyền thống, như chứng khoán, sang thị trường mới mẻ này. Tâm lý đám đông và kỳ vọng kiếm lời nhanh có thể thúc đẩy xu hướng này, tạo ra những biến động khó lường trên thị trường vốn.

PGS. TS Nguyễn Hữu Huân cho rằng sự dịch chuyển của dòng tiền giữa các kênh đầu tư sẽ phụ thuộc vào mức độ mở cửa của thị trường tiền số tại Việt Nam. Nếu thị trường này cho phép nhà đầu tư nước ngoài tham gia và có sự liên thông với chứng khoán, chẳng hạn như việc xây dựng một hệ thống giao dịch chứng khoán phi tập trung, thì dòng tiền giữa các thị trường sẽ có sự kết nối và vận động đồng pha. Ngược lại, nếu thị trường tiền số vận hành một cách độc lập, sự cạnh tranh về tính hấp dẫn giữa các kênh đầu tư là điều không thể tránh khỏi. "Vấn đề cốt lõi vẫn là thị trường nào tạo được sức hút lớn hơn", ông Huân nhận định.

Trên thực tế, số lượng người Việt tham gia vào thị trường tiền số đã rất lớn. Số tài khoản mà người Việt mở trên các sàn giao dịch tiền số toàn cầu thậm chí còn vượt qua số tài khoản chứng khoán trong nước. Điều này cho thấy mức độ phổ biến và chấp nhận của thị trường này tại Việt Nam là rất cao.

"Trước đây, khi chưa có khung pháp lý, nhà đầu tư Việt Nam buộc phải giao dịch trên các sàn quốc tế, dẫn đến tình trạng giao dịch chui, khó kiểm soát. Với thực trạng này, thay vì cấm, chúng ta nên mở cửa thị trường, hợp thức hóa hoạt động giao dịch tiền số để dễ dàng quản lý hơn. Khi đó, người dùng Việt sẽ được yêu cầu thực hiện giao dịch trong nước thay vì tham gia vào các sàn quốc tế", ông Huân phân tích.

Theo ông, sự dịch chuyển của dòng vốn trong và ngoài nước sẽ phụ thuộc vào hai yếu tố chính: cơ chế quản lý của Việt Nam và mức độ tự do của thị trường tiền số. Nếu thị trường được vận hành theo mô hình giao dịch xuyên biên giới, giống như các sàn tiền số hiện nay, thì khả năng dòng vốn chảy ra nước ngoài cũng sẽ lớn hơn. Khi đó, việc kiểm soát dòng vốn trở thành thách thức không nhỏ.

"Tự do hóa dòng vốn là điều tất yếu đối với một thị trường tài chính phát triển. Nếu Việt Nam muốn trở thành một trung tâm tài chính quốc tế, việc nới lỏng kiểm soát dòng vốn là xu hướng không thể tránh khỏi. Vấn đề quan trọng là cần tái cấu trúc hệ thống tài chính để thích ứng với sự thay đổi này", ông Huân nhấn mạnh. Mặt khác, sự ra đời của sàn giao dịch tiền số cũng có thể giúp Việt Nam thu hút dòng vốn nước ngoài. Theo PGS. TS Nguyễn Hữu Huân, không chỉ riêng sàn giao dịch tiền số mà cả trung tâm tài chính quốc tế cũng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hấp dẫn vốn đầu tư gián tiếp từ nước ngoài.