Tại Việt Nam, hơn 70% ca COPD và ung thư phổi chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi chức năng hô hấp suy kiệt hoặc khối u đã di căn. Hệ quả là chi phí điều trị đội lên gấp nhiều lần, gánh nặng đè nặng lên cả bệnh nhân lẫn gia đình.
Theo thống kê của WHO, các bệnh phổi không lây nhiễm như COPD, hen phế quản, ung thư phổi nằm trong nhóm nguyên nhân hàng đầu gây tử vong toàn cầu. Ước tính mỗi năm có hơn 4 triệu ca tử vong liên quan đến các bệnh lý hô hấp mạn tính.
Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi chiếm khoảng 4–6%, hen phế quản chiếm 3–5% dân số trưởng thành, trong khi ung thư phổi luôn đứng đầu về tỷ lệ tử vong ở cả hai giới. Đáng lo ngại, hơn 70% bệnh nhân chỉ được chẩn đoán ở giai đoạn muộn, khi chức năng phổi suy giảm nặng hoặc khối u đã di căn, khiến chi phí điều trị cao và tiên lượng nặng nề hơn.
Là bệnh nhân gắn bó với Bệnh viện Đại học Y Dược hơn 5 năm điều trị COPD, anh Nguyễn Văn H. (52 tuổi, ngụ phường Bảy Hiền, TPHCM) cho biết, trước đây anh là thợ cơ khí, công việc gắn liền với khói bụi và tiếng ồn. Thói quen hút thuốc hơn 20 năm khiến lá phổi nhanh chóng suy kiệt. Giờ đây, những cơn khó thở thường xuyên ập đến, buộc anh phải nghỉ việc, sống dựa vào khoản thu nhập ít ỏi từ vợ con.
“Tiền thuốc men, tái khám, nhập viện nhiều lần khiến kinh tế gia đình kiệt quệ. Có khi chỉ một đợt cấp tính thôi, viện phí đã vượt cả chục triệu đồng. Nghĩ tới bệnh, tôi chỉ biết thở dài”, anh Hòa buồn bã nói.
Theo TS-BS Nguyễn Như Vinh (Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM), trên thế giới, trung bình cứ 10 giây lại có một bệnh nhân COPD tử vong. Tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong do COPD còn cao hơn cả tử vong do tai nạn giao thông. Biểu hiện của COPD thường không dễ phát hiện. Ở giai đoạn đầu, người bệnh thường ho dai dẳng, khạc đờm trắng kéo dài, kèm khó thở, mệt mỏi. Những dấu hiệu này thường bị bỏ qua, thay vì đến cơ sở y tế để được chẩn đoán kịp thời.
Thực tế, đa số người bệnh chỉ đến khám khi bệnh đã tiến triển nặng. Lúc này, người bệnh cần điều trị lâu dài và phần lớn phải điều trị suốt đời. Có ba yếu tố chính dẫn tới tỷ lệ phát hiện muộn gồm: triệu chứng ban đầu nghèo nàn (ho khan, khó thở nhẹ dễ nhầm với cảm cúm thông thường); thiếu thói quen khám tầm soát định kỳ; và hệ thống y tế cơ sở còn hạn chế, nhiều trạm y tế, phòng khám chưa được trang bị đầy đủ thiết bị chẩn đoán chuyên sâu.
Chi phí điều trị COPD giai đoạn muộn có thể gấp 3–4 lần so với giai đoạn sớm. Với ung thư phổi, một phác đồ điều trị nhắm trúng đích hoặc miễn dịch có giá hàng chục triệu đồng mỗi tháng, nhiều loại thuốc chưa được bảo hiểm y tế chi trả. Không ít bệnh nhân phải điều trị ngoài tuyến được chỉ định, phát sinh thêm chi phí đi lại, ăn ở, gây áp lực nặng nề cho gia đình.
Việc phát hiện sớm COPD có thể giúp giảm tới 30% nguy cơ nhập viện và cải thiện đáng kể chất lượng sống. Với ung thư phổi, nếu chẩn đoán ở giai đoạn sớm, tỷ lệ sống sau 5 năm có thể đạt 60–70%, trong khi ở giai đoạn muộn chỉ còn dưới 10%.
Để giảm gánh nặng các bệnh phổi không lây nhiễm, các chuyên gia y tế khuyến nghị cần đẩy mạnh sàng lọc cộng đồng, triển khai đo chức năng hô hấp, kiểm tra phổi định kỳ cho nhóm nguy cơ cao như người hút thuốc, công nhân tiếp xúc khói bụi, người trên 40 tuổi; đồng thời tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe giúp người dân nhận biết sớm dấu hiệu bất thường như ho kéo dài, khó thở khi gắng sức. Bên cạnh đó, cần đầu tư cho y tế cơ sở, trang bị máy đo hô hấp ký, đào tạo bác sĩ tuyến huyện, xã trong chẩn đoán và quản lý bệnh mạn tính đường hô hấp; mở rộng danh mục bảo hiểm y tế, giảm chi phí thuốc men và dịch vụ y tế cho bệnh nhân.
Tại Hội đồng Y tế Thế giới lần thứ 78 (WHA 78) năm 2025 vừa được tổ chức tại Thụy Sỹ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thông qua nghị quyết kêu gọi các quốc gia hành động mạnh mẽ đối với sức khỏe phổi.
Nghị quyết nhấn mạnh việc đưa các bệnh lý không lây nhiễm về phổi trở thành ưu tiên trong chính sách y tế quốc gia với trọng tâm là sàng lọc cộng đồng, phát hiện sớm, chẩn đoán kịp thời và điều trị hiệu quả.
Tại Việt Nam, những năm gần đây, bệnh lý không lây nhiễm về phổi đang nổi lên như một thách thức y tế công cộng lớn và cần có sự chung tay của cả cộng đồng.
THÀNH SƠN
