Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát tiến hành tuần qua đã một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng trong hoạt động giám sát của Quốc hội góp phần hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật cũng như trong thực thi.

Trao đổi với phóng viên Báo SGGP, ông Phan Đức Hiếu, đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đã chia sẻ thẳng thắn về thực tiễn hoạt động giám sát nói chung, đặc biệt là qua cuộc giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội từ năm 2015 đến hết năm 2023”.

* PHÓNG VIÊN: Thưa ông, từng tham gia nhiều đoàn giám sát, ông đánh giá như thế nào về hiệu quả của hoạt động này trong thời gian qua?

* Ông PHAN ĐỨC HIẾU: Giám sát là chức năng quan trọng, được hiến định của Quốc hội, nhằm xem xét, đánh giá hoạt động của các cơ quan trong việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Bên cạnh những mặt tích cực đã đạt được, tôi muốn tập trung vào những thách thức trong thực hiện chức năng này.

Thứ nhất, luật hiện hành chỉ quy định khá chung chung rằng giám sát là việc theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của đối tượng giám sát; kết quả giám sát bao gồm báo cáo và nghị quyết giám sát, dẫn đến khó khăn trong việc xác định mức độ chi tiết và tính chất của các đánh giá. Do đó, nhiều kết luận giám sát thường mang tính mô tả chung về vướng mắc trong thực thi pháp luật, thiếu định lượng và tính phổ quát, đặc biệt là khi so sánh với kết luận của thanh tra hay kiểm toán thì khó có thể chỉ ra sai phạm và trách nhiệm cụ thể.

Thứ hai, giá trị pháp lý và hiệu lực thi hành của nghị quyết giám sát còn hạn chế. Như nêu trên, nhiều nội dung chỉ dừng ở mức kiến nghị, định hướng, cần các bước rà soát, nghiên cứu tiếp theo mới có thể triển khai được.

Một trong những thách thức lớn nhất, theo tôi, là thông tin đầu vào. Tính đầy đủ, tin cậy và toàn diện của thông tin là vấn đề lớn nhất. Thông tin từ các cơ quan báo cáo là chính thống, nhưng thường không đủ đáp ứng được nhu cầu giám sát, trong khi việc tiếp cận các nguồn thông tin khác để phản biện, đưa ra đánh giá chính xác cũng rất hạn chế.

* Như ông đã chia sẻ tại Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát cuối tuần qua, cuộc giám sát chuyên đề về thị trường bất động sản và nhà ở xã hội cũng gặp không ít khó khăn. Những khó khăn đó đã ảnh hưởng thế nào đến thị trường và các giải pháp hữu hiệu để khắc phục bất cập?

* Thị trường bất động sản trong giai đoạn 2015-2023 có hệ thống pháp luật thay đổi liên tục, nhiều dự án kéo dài qua nhiều thời kỳ pháp luật khác nhau. Điều này khiến việc đánh giá trở nên cực kỳ phức tạp. Đoàn giám sát chủ yếu thu nhận thông tin qua báo cáo và các buổi làm việc trực tiếp, khó có thể đưa ra kết luận định lượng, rõ ràng về sai phạm và chỉ rõ trách nhiệm các bên theo yêu cầu về giám sát.

Phải nói rõ rằng, đoàn giám sát cũng đã rất nỗ lực trong việc thu thập thông tin thực tế qua nhiều kênh khác nhau, như làm việc thực tế, chuyên gia, hội thảo tham vấn… và đã có đánh giá, nhìn nhận khách quan, chính xác về thực trạng, khó khăn, vướng mắc của thị trường bất động sản, nhà ở xã hội.

Một số kiến nghị của đoàn giám sát được nêu trong nghị quyết giám sát bước đầu đã có kết quả. Ví dụ như Chính phủ đã kịp thời trình Quốc hội ban hành Nghị quyết 201/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội.

Tuy nhiên, báo cáo và nghị quyết giám sát cũng chỉ có thể dừng ở nhiều nhận định, kiến nghị chung chung, không thể chi tiết như kết quả thanh tra, kiểm tra hay kiểm toán. Và cũng chính vì vậy, việc theo dõi thực hiện các kiến nghị mang tính định hướng này vẫn là một thách thức lớn, chưa có cơ chế đánh giá và chế tài rõ ràng (nếu không được thực hiện đầy đủ, kịp thời).

Hoàng Hùng" title="Người dân tìm hiểu một dự án bất động sản tại xã Long Điền, TPHCM. Ảnh: Hoàng Hùng" />

* Theo ông, cần phải làm gì để hoạt động giám sát thực sự phát huy hiệu quả, góp phần làm minh bạch thị trường bất động sản, ngăn chặn các cơn "sốt giá" và quan trọng hơn là hỗ trợ người thu nhập trung bình, thu nhập thấp có được nhà ở?

* Đây là câu hỏi cốt lõi. Từ kinh nghiệm thực tiễn nêu trên, có những vấn đề thuộc vào kinh nghiệm tổ chức đoàn giám sát và có cả vấn đề ở quy định pháp luật về hoạt động giám sát. Từ góc độ quy định pháp luật, tôi cho rằng chúng ta cần có những cải cách căn cơ hơn trong dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (sửa đổi) mà tới đây Quốc hội sẽ xem xét thông qua.

Một là, cần định vị lại mục tiêu cốt lõi của giám sát chuyên đề, tách bạch với hoạt động thanh tra, kiểm tra hay điều tra. Hoạt động thanh tra, kiểm tra có mục đích rõ ràng là đánh giá sự tuân thủ trong thực thi pháp luật. Do đó, đây không phải là nội dung trọng yếu của giám sát, và ở mục tiêu này chỉ nên dừng ở việc nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm thì yêu cầu hoặc kiến nghị thanh tra, kiểm tra. Giám sát của Quốc hội chỉ nên tập trung vào việc đánh giá tác động và hiệu quả thực thi chính sách, pháp luật và các chương trình.

Chúng ta cần trả lời câu hỏi: Luật và chính sách do Quốc hội ban hành khi đi vào cuộc sống có đạt được mục tiêu như khi xây dựng không? Có tạo ra tác động không mong muốn không? có hiệu quả không? (lợi ích - chi phí). Từ đó xác định rõ nguyên nhân là do quy định chưa phù hợp hay công tác tổ chức thi hành kém hiệu quả… Giám sát sẽ giúp tìm ra giải pháp thúc đẩy thực thi pháp luật tốt hơn hoặc hoàn thiện thể chế một cách căn cơ.

Hai là, phải nâng cao chất lượng thông tin đầu vào. Cần có quy định bổ sung nhằm nâng cao chất lượng, tính đầy đủ và toàn diện của thông tin báo cáo phục vụ giám sát. Thông tin chính xác, đa chiều là nền tảng để có những đánh giá khách quan, từ đó mới có thể đưa ra kết quả giám sát đúng đắn, giải quyết được bất cập.

Ba là, cần xác định rõ giá trị pháp lý của nghị quyết giám sát và có chế tài trong trường hợp nghị quyết không được thực hiện đầy đủ, kịp thời. Ví dụ, khi Quốc hội đã có nghị quyết về các giải pháp phát triển nhà ở xã hội, thì cần có cơ chế đảm bảo các giải pháp đó được thực thi nghiêm túc, có lộ trình và nguồn lực rõ ràng, để đảm bảo mong muốn an cư của người thu nhập thấp.

Bốn là, cần tăng tính độc lập và làm rõ trách nhiệm của các thành viên đoàn giám sát, đặc biệt là tính độc lập của thành viên đoàn giám sát với cơ quan tham mưu. Thực tế cho thấy, mức độ tham gia và vai trò của các thành viên rất khác nhau và ý kiến khác biệt đôi khi chỉ được xử lý qua cơ chế "giải trình" của bộ phận tham mưu, làm hạn chế vai trò của các chuyên gia, thành viên đoàn giám sát.

Nếu làm được những điều này, tôi tin rằng hoạt động giám sát sẽ thực sự trở thành công cụ "kiến tạo phát triển", giúp nâng cao hiệu lực thi hành pháp luật và hoàn thiện thể chế nói chung và thị trường bất động sản nói riêng.

ANH THƯ thực hiện