Trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn và khó lường, việc hoạch định tài chính cá nhân hiệu quả trở thành “lá chắn” vững chắc không chỉ giúp cá nhân dự phòng rủi ro mà còn tối ưu hoá nguồn lực để đối mặt và vượt qua những biến động của nền kinh tế

Xã hội biến động khiến tài chính gia đình “khủng hoảng”

Theo số liệu mới nhất của Cục Thống kê (trước đây là Tổng cục Thống kê), trong tháng 1/2025, khảo sát tình hình đời sống của hộ dân cư cho thấy 96% hộ gia đình đánh giá thu nhập không thay đổi và tăng lên. Đáng chú ý, có 41,8% hộ gia đình có thành viên mất việc làm, tạm nghỉ việc dẫn đến giảm thu nhập.

Về tác động của các sự kiện tiêu cực đến đời sống trong tháng 1/2025, có 29,3% hộ gia đình cho biết đang phải chịu những ảnh hưởng do giá cả hàng hóa, dịch vụ tăng cao, 2,4% hộ gia đình chịu ảnh hưởng tiêu cực từ thiên tai…

Từ cuối năm 2024 nhà nước có chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của bộ, ban, ngành và địa phương, dự kiến giảm tối thiểu 20% công chức, viên chức hưởng lương từ ngân sách nhà nước. Ước tính có khoảng 100.000 người bị ảnh hưởng bởi đợt sắp xếp, tinh gọn bộ máy này. Điều này được cho là sẽ gây ra những tác động không nhỏ đến bức tranh tài chính của nhiều cá nhân và hộ gia đình.

Chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính, ông Trần Mạnh Hà (47 tuổi), một công chức tại Hà Nội, cho biết, trước đây ông là cán bộ cấp Vụ trưởng của một cơ quan nhà nước thuộc Trung ương Đoàn. Tuy nhiên, sau quá trình sắp xếp tổ chức, hiện ông đang giữ vị trí chỉ tương đương với cấp trưởng phòng. Theo ông Hà, dù vẫn được nhận đủ lương và chế độ theo cấp bậc được bổ nhiệm cho đến khi hết thời hạn, nhưng ông vẫn lo lắng bởi sau này lương, thưởng, chế độ cũng như các phụ cấp khác sẽ giảm khá nhiều.

“Tổ chức sắp xếp thì phải tuân thủ chứ không còn cách nào khác. Hiện tôi đang khá lo lắng về tình hình tài chính của hai vợ chồng khi con trai thứ hai chỉ mới 5 tuổi”, ông Hà bộc bạch.

Cũng trong hoàn cảnh tương tự, bà Nguyễn Hương Bình (38 tuổi), sống tại huyện Văn Giang, Hưng Yên, cho hay bản thân bà đang kiếm sống bằng việc bán hàng online tại khu chung cư, nhưng nguồn thu không ổn định. Bà Bình kể, chồng bà 45 tuổi, hiện là viên chức nhà nước, dù mức thu nhập không cao so với mặt bằng chung, nhưng được nhận đều đặn hàng tháng và có thêm khoản thưởng cuối năm. Trong diễn biến hiện nay, vợ chồng bà Bình đã vô cùng bất an khi công việc của chồng mang lại thu nhập ổn định bấy lâu nay có khả năng rất cao bị giảm hoặc mất đi bất cứ lúc nào.

“Hơn 40 tuổi cứ nghĩ như vậy là ổn định đến lúc nghỉ hưu, biến động như thế này cũng không lường trước được”, bà Bình tâm sự.

Chia sẻ về thực trạng trên, bà Trần Thị Thanh Mai, cố vấn tài chính cấp cao FIDT cho biết, những cú sốc kinh tế, biến động thị trường hay những thay đổi trong chính sách của nhà nước không lường trước có thể gây ra tác động mạnh mẽ đến tài chính và cuộc sống hàng ngày của người dân. Chưa kể ảnh hưởng đến từ thiên tai hay khủng hoảng toàn cầu như đại dịch Covid-19.

Ngoài ra, bà Thanh Mai cũng quan ngại một thực tế, mặc dù xã hội đầy biến động nhưng dân trí tài chính của người Việt đang ở vùng trũng so với thế giới. Việc không có một kế hoạch tài chính toàn diện trong cả ngắn và dài hạn có thể sẽ khiến rất nhiều gia đình gặp khủng hoảng tài chính, bất an tinh thần, nguy cơ dẫn đến nhiều hệ luỵ về an sinh xã hội.

Vị chuyên gia FIDT dẫn chứng, báo cáo “Sức khỏe ngành tài chính và ngân hàng khu vực châu Á – Thái Bình Dương” năm 2021 của Backbase chỉ ra rằng, 50% người Việt không hoàn thành được mục tiêu tài chính của mình, 62% cảm thấy bản thân đang ”ngập” trong nợ nần, 67% cảm thấy căng thẳng về tình hình tài chính của họ và 71% không biết phải tìm lời khuyên tài chính đáng tin cậy từ đâu.

Các yếu tố rủi ro cá nhân có thể được phân loại rõ ràng, từ rủi ro liên quan đến nguồn thu nhập (mất việc làm, giảm lương), đến rủi ro chi tiêu bất thường (chi tiêu vượt mức, nợ nần chồng chất), và rủi ro đầu tư (đầu tư vào các dự án rủi ro cao, thiếu đa dạng hóa danh mục đầu tư).

Trong khi đó, theo khảo sát của Backbase, người Việt cảm thấy khó khăn trong việc tiết kiệm, xây dựng kế hoạch hưu trí, quản lý nợ, quản lý tiền bạc... Bối cảnh kinh tế xã hội nhiều biến động trong khi dân trí tài chính của người Việt còn hạn chế càng khiến người Việt phải đối mặt với nhiều rủi ro hơn.

Ứng phó với biến động, cần có kế hoạch tài chính cá nhân

Bà Trần Thị Thanh Mai, cố vấn tài chính cấp cao FIDT

Bà Trần Thị Thanh Mai cho rằng, để mỗi cá nhân chủ động ứng phó với biến động khó lường của xã hội, kinh tế, chính trị, chính sách tài chính… cần thiết phải xây dựng một kế hoạch tài chính cá nhân toàn diện. Việc xây dựng một kế hoạch tài chính bài bản không chỉ giúp đánh giá được mức độ rủi ro và xây dựng các kịch bản ứng phó, mà còn định hướng mục tiêu tiết kiệm và đầu tư phù hợp với khả năng tài chính thực tế của mỗi người.

“Không chỉ những người có tiền, có điều kiện mà chính những cá nhân chưa dư giả về tài chính thì càng cần thiết phải có kế hoạch tài chính”, bà Thanh Mai nhấn mạnh.

Theo bà Thanh Mai, quá trình xây dựng kế hoạch tài chính thường bắt đầu từ việc xác định mục tiêu tài chính cụ thể: từ mục tiêu ngắn hạn như mua sắm, thanh toán các khoản nợ đến mục tiêu trung và dài hạn như mua nhà, đầu tư cho con cái hay chuẩn bị cho hưu trí.

Sau khi xác định mục tiêu, bước tiếp theo là lập ngân sách. Điều này bao gồm việc phân tích thu nhập và chi tiêu hiện tại, từ đó đưa ra những điều chỉnh cần thiết để tối ưu hóa nguồn tài chính. Ví dụ, một người có thể áp dụng phương pháp “50/30/20” – tức là 50% thu nhập dùng cho chi tiêu thiết yếu, 30% cho các nhu cầu cá nhân và 20% cho tiết kiệm, đầu tư hoặc trả nợ.

Cùng với đó, thông qua việc thiết lập quỹ dự phòng, cá nhân có thể chủ động đối phó với các tình huống khẩn cấp, giảm thiểu tác động của khủng hoảng kinh tế và các biến động bất ngờ khác đối với cuộc sống gia đình.

Ngoài ra, vị chuyên gia FIDT cũng lưu ý việc giám sát tiến trình thực hiện kế hoạch tài chính là yếu tố then chốt để đảm bảo tính hiệu quả của kế hoạch. Qua đó, những điều chỉnh kịp thời có thể được thực hiện để đối phó với những biến động không lường trước trong thị trường. Việc giám sát thường xuyên cũng góp phần giúp cá nhân nắm bắt được tình hình tài chính của mình một cách trực quan và chính xác.

Sự hỗ trợ từ chuyên gia tư vấn tài chính cũng sẽ giúp tăng hiệu quả của việc xây dựng kế hoạch tài chính. Các chuyên gia này không chỉ có kiến thức chuyên sâu về kinh tế, tài chính, thuế và pháp luật mà còn có kinh nghiệm thực tiễn trong việc xử lý các tình huống phức tạp, từ đó đưa ra những chiến lược đầu tư, bảo vệ tài sản và lập kế hoạch thừa kế tối ưu, quản trị rủi ro.

“Khi mỗi người dân tự chủ về tài chính, không chỉ gia đình họ sẽ được an tâm mà cả cộng đồng, nền kinh tế quốc gia cũng sẽ trở nên vững mạnh”, bà Trần Thị Thanh Mai cho hay.