Kiến thức tài chính là một kỹ năng quan trọng giúp trẻ em chuẩn bị cho một tương lai quản lý tài chính có trách nhiệm, phát triển các kỹ năng sống cần thiết. Thông qua việc dạy về tiền và chi tiêu tiền cho trẻ từ nhỏ, cha mẹ sẽ giúp cho con thành công vững chắc trong tương lai

Lý do nên dạy con quản lý và chi tiêu tiền

Kiến thức quản lý tài chính và chi tiêu tiền rất quan trọng đối với tương lai của mỗi đứa trẻ, tuy nhiên, thực tế đây lại chưa phải là mối quan tâm của nhiều gia đình Việt Nam. Trong khi tại nhiều quốc gia phát triển, trẻ con được dạy cách quản lý và chi tiêu tiền từ khi còn bé (ở độ tuổi 4-5 tuổi), trẻ em Việt Nam bắt đầu tiếp cận khái niệm về tiền trong chương trình giáo dục phổ thông lớp 3, với những phép tính cộng trừ tiền đơn giản.

Nghiên cứu cho thấy, từ 7 tuổi trẻ đã bắt đầu hình thành các thói quen tài chính quan trọng như việc quản lý tiền của mình. Trong khi đó, cha mẹ là những người sẽ có sức ảnh hưởng lớn tới trẻ trong giai đoạn này. Khi cha mẹ nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục tài chính cho con mình, chúng có thể tiết kiệm một khoản tiền mặt lớn trong heo đất hoặc trong tài khoản so với những đứa trẻ khác.

Chia sẻ với tạp chí Đầu tư Tài chính, chị Lê Thu Thương (35 tuổi) ở Hà Nội cho biết, chị đã dạy con việc tích lũy tiền mừng tuổi trong hơn 10 năm. Chị Thương kể từ lúc 3 tuổi đã bắt đầu gửi tiền mừng tuổi cho con ở ngân hang, mỗi năm khoản tiền này sẽ dao động từ 3.5 triệu cho đến 4 triệu cộng với tiền tiết kiệm trong heo đất của con hàng năm khoảng 1 triệu.

Chị Thương gửi tiết kiệm kỳ hạn 12-13 tháng với mức lãi suất tiết kiệm từ 7% - 9.5%/năm (trên cơ sở tính toán số tháng trong năm để gần với thời điểm sau tết Nguyên đán của năm sau). Tính tới thời điểm năm 2020, khi con chị Thương được 9 tuổi, cũng là lúc chị cho con xem tài khoản tiết kiệm và giải thích cho con hiểu về cách thức tích lũy tiền mừng tuổi trong suốt mấy năm qua.

Con hiểu rằng tiền mừng tuổi sẽ sinh ra khoản lợi nhuận sau 1 năm, và con sẽ được sử dụng tiền này cho một số nhu cầu chính đáng của mình, như đồ dùng học tập, món đồ con thích…  

Theo chị Thương, tới năm 2025, tổng số tiền trong tài khoản tiết kiệm của bạn nhỏ đã lên tới hơn 90 triệu đồng bao gồm tiền gốc hàng năm và tiền lãi.

“Mới đây con cũng tự quyết định chi 30 triệu để chỉnh răng, tôi cũng ủng hộ con trong quyết định chi tiêu này”, chị Thương vui vẻ kể.

Qua trường hợp của gia đình chị Thương có thể thấy, cha mẹ có thể dạy con cách tiết kiệm, chi tiêu ngay từ nhỏ và từng bước giải thích cho con hiểu và thấy được kết quả của quá trình tích lũy tài chính để hình thành được tư duy về tiết kiệm tiền, về chi tiêu tiền cho trẻ con. Thêm vào đó, cha mẹ cũng chính là những người làm gương cho con trong việc duy trì kỷ luật trong quản lý tài chính để đồng hành cùng con.

Thời điểm để cha mẹ cùng dạy con cách tiêu tiền

Câu trả lời là cha mẹ nên bắt đầu càng sớm càng tốt, sử dụng các phương pháp phù hợp với lứa tuổi để đảm bảo chúng nắm bắt được các khái niệm chính và phát triển các thói quen quản lý tiền tốt. Ba giai đoạn đầu đời thiết yếu của một đứa trẻ để nuôi dưỡng thói quen tiền bạc: trẻ mẫu giáo, học sinh tiểu học và thanh thiếu niên. Mức độ sẽ từ cơ bản tới nâng cao để dần hình thành những khái niệm cơ bản tới tư duy quản lý tài chính và thói quen chi tiêu thông minh. 

Ở độ tuổi mẫu giáo trẻ bắt đầu có khả năng đưa ra lựa chọn và lập luận, cha mẹ có thể sử dụng phương pháp đơn giản để giới thiệu các khái niệm về tiền bạc thông qua quan sát, giải thích rõ ràng. Ví dụ như hướng dẫn đếm tiền xu và tìm hiểu về việc tiêu tiền. Cha mẹ cũng có thể dạy con quan sát các hoạt động mua sắm, giải thích cho con hiểu vì sao cần mua hàng hóa này và không cần mua các hàng hóa khác, từ đó sẽ tránh hình thành cho con thói quen tiêu dùng một cách bốc đồng mà không cần quan tâm tới nhu cầu sử dụng thực tế.

Sáu đến bảy tuổi là độ tuổi mà trẻ bắt đầu có thể nắm bắt được một số khái niệm về tiền bạc. Đây cũng là độ tuổi mà trẻ em bắt đầu hiểu về các phép toán, chúng cũng có thể hiểu được việc cần để dành tiền cho những thứ mà chúng thực sự muốn. Khi con trẻ tò mò về chiếc thẻ ATM “vạn năng” có thể thanh toán được bất cứ thứ gì mua trong siêu thị hay các cửa hàng tạp hóa, đó là thời điểm nên giải thích và dạy cho con hiểu thêm về nguồn gốc của các khoản thu nhập và cách chi tiêu làm sau cho hợp lý.

Tám đến mười tuổi là lúc trẻ con có thể hiểu được các chủ đề phức tạp hơn về tài chính như: mục đích sử dụng tiền, tiết kiệm và chi tiêu.

Ở độ tuổi thanh thiếu niên từ 12 đến 15 tuổi, cha mẹ có thể khuyến khích trẻ bắt đầu tự kiếm tiền thông qua các công việc vặt ở nhà hoặc phát triển một ý tưởng kinh doanh mà chúng thích. Từ hoạt động kinh doanh trẻ sẽ được học về giá vốn, lợi nhuận. Cha mẹ cũng có thể khuyến khích trẻ lập một ngân sách nhỏ, một số khoản chi tiêu xuất phát từ mong muốn của trẻ sẽ được lấy từ ngân sách này, từ đó dạy cho trẻ hiểu rằng bất cứ quyết định chi tiêu nào của con cũng có thể ảnh hưởng tới số tiền mà chúng tích lũy.

Khi trẻ có khoản ngân sách riêng, hãy dành cho trẻ quyền tự quyết định chi tiêu một số khoản tiền như ủng hộ trên lớp, kinh phí tham quan hay đơn giản là việc mời gia đình đi uống café cuối tuần. Cha mẹ cũng có thể cho trẻ tham gia ý kiến trong một số buổi thảo luận về các quyết định tài chính của gia đình, chẳng hạn như quyết định ủng hộ từ thiện cho một tổ chức nào đó.

Ở độ tuổi này cha mẹ cũng có thể dạy trẻ cách tiết kiệm và sử dụng tài khoản ngân hàng, từ đó giải thích cho trẻ hiểu về lãi suất tiết kiệm, cách mà dòng tiền sinh lời sau một khoảng thời gian trên cơ sở khoản tiền tiết kiệm mà chúng có.

Khi trao đổi với trẻ về tiền bạc, cha mẹ cần nhớ ba điều quan trọng là sự nhất quán, tập trung vào hành động và liên tục trò chuyện về vấn đề này. Sự nhất quán thể hiện trong việc cha mẹ làm gương cho con cái, sự tập trung thể hiện qua việc sử dụng các phương pháp phù hợp với lứa tuổi và sự tiếp nhận thông tin của trẻ, và cuối cùng là cần trao đổi mọi lúc mọi nơi để trẻ thấm dần và hình thành tư duy quản lý tài chính tốt.

Thêm vào đó, cần cho trẻ mắc những sai lầm nhỏ và giải thích để chúng có thể có những bài học từ đó. Với các lứa tuổi khác nhau, cách tiếp cận sẽ khác nhau nhưng tất cả đều có chung một mục đích là dạy cho trẻ phân biệt giữa nhu cầu và mong muốn.