Theo hãng tin BBC, Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ (NASA) đầu tháng 8 vừa qua đã thông báo về tham vọng xây dựng một lò phản ứng hạt nhân trên Mặt trăng vào năm 2030.
Trước đó, vào tháng 5, Nga và Trung Quốc cũng thông tin về một kế hoạch hợp tác tương tự, dự kiến được triển khai vào năm 2035.
Các cường quốc rục rịch
Việc “chạy đua” chế tạo lò phản ứng hạt nhân trong không gian giữa các cường quốc gắn liền với các chương trình xây dựng căn cứ trên Mặt trăng. Đó là chương trình Artemis với sự góp mặt của 56 quốc gia do Mỹ dẫn đầu và Trạm nghiên cứu Mặt trăng quốc tế (ILRS) - đối thủ của Artemis - với sự tham gia của hàng chục quốc gia, trong đó có Nga và Trung Quốc.
Được công bố trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump, chương trình Artemis dự kiến một lần nữa đưa các phi hành gia Mỹ lên Mặt trăng vào khoảng giữa năm 2027, hơn 50 năm sau sứ mệnh Apollo cuối cùng. Tiếp đó, Mỹ hướng tới việc thiết lập các căn cứ thường trực tại đây, để các phi hành gia có thể hiện diện lâu dài trên Mặt trăng.
Để làm được điều đó, NASA đã nghiên cứu trong nhiều năm khả năng lắp đặt một lò phản ứng hạt nhân nhỏ trên Mặt trăng và trong tương lai là trên sao Hỏa, nhằm cung cấp nguồn năng lượng cần thiết cho sự sống của con người ở đó. Ông Carlo Carrelli, chuyên gia năng lượng hạt nhân tại Italy, nhấn mạnh, ý tưởng này đã được thử nghiệm và nghiên cứu vào những năm 1960 và 1970. Năm 2022, NASA đã ký 3 hợp đồng trị giá 5 triệu USD với các công ty thiết kế một lò phản ứng hạt nhân trên Mặt trăng.
Trong khi đó, các quốc gia như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Nhật Bản đang đẩy nhanh khám phá bề mặt Mặt trăng, một số nước còn lên kế hoạch xây dựng các khu định cư lâu dài cho con người trên Mặt trăng. Chương trình ILRS do Nga và Trung Quốc đóng vai trò chính, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học, tài nguyên thiên nhiên của Mặt trăng.
“Thuộc địa hóa” Mặt trăng
Đài France24 dẫn lời ông Ian Whittaker, nhà vật lý thiên văn tại Đại học Nottingham Trent (Anh), cho hay, thông thường mọi người sẽ nghĩ đến quang điện vì đây là nguồn năng lượng được sử dụng nhiều nhất trong không gian qua các tấm pin năng lượng Mặt trời. Tuy nhiên, Mặt trăng lại có vấn đề đặc thù liên quan đến độ dài của đêm (1 đêm trên Mặt trăng dài tương đương 14 đêm trên Trái đất). Nói cách khác, sẽ cần một lượng pin quang điện khổng lồ để tích trữ năng lượng đủ dùng liên tục suốt đêm trên Mặt trăng. Một lượng pin như vậy sẽ vô cùng tốn kém và khó vận chuyển.
Trong khi đó, năng lượng hạt nhân lại có hiệu suất lớn. Ông Simon Middleburgh, nhà nghiên cứu tại Viện Tương lai năng lượng hạt nhân (Anh), khẳng định chỉ cần một lò phản ứng hạt nhân bằng một chiếc xe hơi loại nhỏ, về lý thuyết, có thể cung cấp năng lượng cho một căn cứ trên Mặt trăng trong khoảng 6 năm mà không cần nạp nhiên liệu. Những cấu trúc như vậy có thể đưa lên Mặt trăng bằng tên lửa.
Tuy nhiên, sẽ có những thách thức đằng sau dự án đầy tham vọng này. Đầu tiên là vấn đề tài chính. Việc đưa những lò phản ứng này lên Mặt trăng rất tốn kém, có thể tiêu tốn hàng tỷ USD, gồm chi phí vận chuyển nguyên liệu, chế tạo các lò phản ứng, vận hành, bảo dưỡng...
Thứ hai là khó ước tính chính xác cần triển khai bao nhiêu lò phản ứng hạt nhân. Các chuyên gia cho rằng thực tế chỉ cần một lò là có thể đủ dùng, nhưng cũng rất cần các lò dự phòng. Thách thức tiếp theo là làm sao để làm mát cho những lò phản ứng này.
Ở Trái đất, việc làm mát các lò phản ứng hạt nhân phần nào được hỗ trợ bởi khí quyển. Mặt trăng lại không có khí quyển. Cuối cùng là nguy cơ các lò phản ứng phát nổ. Một thảm họa Chernobyl trên Mặt trăng sẽ là cơn ác mộng cho toàn nhân loại.
Thách thức là vậy, tại sao các cường quốc “dấn thân” vào cuộc đua này? Đầu tiên là tài nguyên. Mặt Trăng chứa những mỏ giàu oxide kim loại, đất hiếm và regolith (đất Mặt trăng) giàu helium-3, một đồng vị hiếm có thể được sử dụng làm nhiên liệu cho phản ứng nhiệt hạch.
Thứ hai, đây là một cuộc đua vì danh dự. Trả lời Tờ New York Times, Bộ trưởng Giao thông Mỹ, ông Sean Duffy, đã mô tả đây là cuộc đua không gian thứ hai. Ngày 20-7-1969, Neil Armstrong đã trở thành người đầu tiên đặt chân lên Mặt trăng, đánh dấu chiến thắng của Mỹ trước Liên Xô cũ. Và lần này, Mỹ không muốn thua Nga và Trung Quốc trong tham vọng vũ trụ.
Thứ ba là địa chính trị. Ông Whittaker nhấn mạnh rằng bên về đích trước sẽ có lợi thế chiến lược vì hiện chưa có luật hoặc hiệp ước nào về khai thác Mặt trăng.
Theo ông Whittaker, sẽ giống như thời kỳ thuộc địa, ai đến trước thì có thể tuyên bố vùng đất đó thuộc về mình. Ông phân tích, các lò phản ứng hạt nhân có thể trở thành công cụ để mở rộng phạm vi kiểm soát. Theo đó, các nước sẽ lắp đặt các lò phản ứng trước, rồi khẳng định cần xây dựng căn cứ Mặt trăng ở gần lò phản ứng và từ đó, chiếm các khu vực xung quanh.
Có thể nói, cuộc đua vào vũ trụ giữa các cường quốc không chỉ là cuộc đua về khoa học công nghệ, mà còn là cuộc đua vì danh dự và những lợi ích địa chính trị quan trọng, mở đầu cho giai đoạn “thuộc địa hóa” Mặt trăng.
MINH CHÂU
