Chiều 5-12, Hội Sở hữu trí tuệ TPHCM tổ chức tọa đàm “Ngoại lệ bản quyền cho AI và ảnh hưởng tới ngành công nghiệp sáng tạo Việt Nam”, thu hút hơn 120 diễn giả, chuyên gia tham dự.
Theo các chuyên gia, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ đang được thảo luận tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, được xây dựng trên tinh thần là luật khung bảo đảm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, định hướng lớn của Đảng và Nhà nước về khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS), nhất là tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và CĐS quốc gia.
Dự thảo đặt con người làm trung tâm, yêu cầu AI phải phục vụ với sự giám sát của con người ở quyết định quan trọng; đề cao tính minh bạch, trách nhiệm, an toàn; quy định trách nhiệm pháp lý rõ ràng; chú trọng phát triển hạ tầng, mô hình tiếng Việt, dùng AI dịch vụ công nội địa, thúc đẩy AI xanh, sandbox khởi nghiệp, ưu đãi thuế, quỹ đầu tư và thương mại hóa AI, thể hiện tầm nhìn toàn diện về AI.
Bà Nguyễn Minh Hương, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sở hữu trí tuệ TPHCM, băn khoăn khi dự thảo xem xét đưa “ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu” - thường được biết đến với tên gọi “Ngoại lệ TDM” vào trong luật, cho phép các công ty công nghệ được sử dụng các đối tượng có bản quyền phát triển các hệ thống AI mà không cần phải xin phép hay trả tiền cho chủ thể quyền. Đây là bất cập cần được làm rõ.
Tương tự, Luật sư Phan Vũ Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TPHCM cho rằng, việc xem xét bổ sung ngoại lệ đối TDM vào Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam là yêu cầu đặt ra trong bối cảnh hiện nay. Tuy nhiên, ngoại lệ cần được xây dựng trên cơ sở nguyên tắc cân bằng lợi ích – nguyên tắc cốt lõi của hệ thống bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Bởi bất kỳ cơ chế ngoại lệ nào cũng phải đảm bảo hài hòa giữa quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền, lợi ích của cộng đồng trong việc tiếp cận tri thức và nhu cầu tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho phát triển công nghệ mới.
Luật sư Phạm Vũ Khánh Toàn, Trưởng Văn phòng Luật sư Phạm và Liên Danh, lưu ý tới Điều 7.5 của Dự thảo cho phép các công ty AI sử dụng “các nguồn dữ liệu đã được công bố” để huấn luyện mô hình mà không cần trả tiền cho chủ sở hữu cần được Quốc hội nghiên cứu kỹ trước khi thông qua.
Đồng quan điểm, nhạc sĩ Tào Minh Hùng, đại diện IFPI (Liên đoàn công nghiệp Ghi âm quốc tế) tại Việt Nam khẳng định, ngành âm nhạc đón nhận AI nhưng đối mặt thách thức bản quyền lớn khi AI dùng dữ liệu có bản quyền để huấn luyện mà không xin phép, cạnh tranh với chính tác phẩm gốc. Điều này đặt ra thách thức lớn cho Luật Sở hữu trí tuệ, đặc biệt là về bản quyền tác giả đối với tác phẩm do AI tạo ra và việc sử dụng dữ liệu để huấn luyện AI, đòi hỏi phải cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo. Việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ và cân nhắc ngoại lệ bản quyền cho AI là vấn đề toàn cầu, Việt Nam cần có cách tiếp cận thận trọng, hài hòa lợi ích kinh tế, văn hóa và quyền lợi hợp pháp, tránh làm suy yếu động lực sáng tạo âm nhạc truyền thống và đảm bảo công bằng, minh bạch...
Ở góc độ khác, ông Nguyễn Trinh Hoan, Phó Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến và phát triển Điện ảnh Việt Nam thể hiện mối lo ngại về việc cân bằng lợi ích giữa phát triển AI và bảo vệ bản quyền tác giả trong ngành công nghiệp sáng tạo, đặc biệt là điện ảnh. Ông đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét thận trọng TDM trong Luật Sở hữu trí tuệ khi ứng dụng AI, yêu cầu đánh giá toàn diện tác động đến quyền lợi chủ thể quyền và mong muốn có cơ chế đối thoại minh bạch để xây dựng chính sách hài hòa, hỗ trợ cả ngành nội dung và công nghệ.
Kết thúc toạ đàm, các đại biểu đề xuất Quốc hội khi sửa đổi các quy định về TMD không coi nó là một nguyên tắc chung tại Điều 7.5, mà là một trường hợp ngoại lệ tại Điều 25b, nhằm đảm bảo nguyên tắc cân bằng lợi ích.
QUANG HUY
