Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận hơn 100.000 ca mắc sốt xuất huyết (SXH) với diễn biến ngày càng khó lường, phạm vi lưu hành bệnh mở rộng, chu kỳ dịch thay đổi. Trong khi đó, người dân có tâm lý chủ quan trước loại bệnh quen thuộc.
Diễn biến khó lường, nhiều ca nguy kịch
Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TPHCM) vừa tiếp nhận bệnh nhân N.T.D. (34 tuổi) trong tình trạng sốc mất máu, nguy kịch vì SXH ngày thứ 5. Biến chứng khiến gan bị chảy máu nghiêm trọng, ê kíp phải thực hiện 3 lần phẫu thuật, truyền hơn 20 lít máu cùng chế phẩm để giữ được tính mạng người bệnh. Tuy nhiên, bệnh nhân diễn tiến sang suy thận, viêm phổi, nhiễm trùng huyết, bội nhiễm.
Theo ThS-BS Phạm Thị Thảo Uyên, Khoa Hồi sức tích cực chống độc, Bệnh viện Nhân dân Gia Định, ê kíp quyết định lọc máu liên tục, sử dụng kháng sinh thế hệ mới “nặng tay” nhưng vẫn chưa kiểm soát được tình trạng nhiễm trùng. Dự kiến, thời gian điều trị sẽ kéo dài với nhiều khó khăn. Ít tháng trước, bé gái N.Q.T. (7 tháng tuổi, ngụ Tây Ninh) được chuyển đến cấp cứu tại Bệnh viện Nhi đồng Thành phố (TPHCM) trong tình trạng li bì, ói ra dịch nâu đen. Ở một phòng khám tư nhân, trẻ được chẩn đoán viêm hô hấp nhưng kết quả xét nghiệm tại bệnh viện cho thấy, bệnh nhân sốc SXH nặng, rối loạn chức năng đông máu, suy hô hấp. Lập tức, ê kíp tiến hành truyền dịch, truyền máu, hỗ trợ hô hấp, đặt nội khí quản. Sau gần 10 ngày điều trị căng thẳng, tình hình mới khả quan hơn, trẻ thoát nguy kịch và dần phục hồi.
Còn tại Bệnh viện Đa khoa Bà Rịa, các bác sĩ vừa cấp cứu thành công bệnh nhân N.N.V.A. (19 tuổi, phường Vũng Tàu, TPHCM) bị sốc 3 lần trong 24 giờ vì SXH. Bệnh nhân đang được hỗ trợ thở máy, điều chỉnh rối loạn điện giải và theo dõi huyết động liên tục. Càng về cuối năm, tình hình dịch bệnh càng căng thẳng. Là loại bệnh đến hẹn lại lên nhưng SXH vẫn tạo áp lực nặng nề lên khối điều trị, đe dọa tính mạng người bệnh.
Theo số liệu Bộ Y tế, từ đầu năm đến nay, cả nước ghi nhận 135.515 ca mắc và 26 trường hợp tử vong do SXH, trong đó, phía Nam chiếm hơn 76% tổng số ca bệnh. So với cùng kỳ 2024, số mắc và tử vong vì SXH trên cả nước đều tăng. PGS-TS Nguyễn Vũ Trung, Viện trưởng Viện Pasteur TPHCM nhận định, Việt Nam là một trong những điểm nóng của SXH trên toàn cầu, tỷ lệ mắc thuộc nhóm cao nhất Đông Nam Á. Hiện nay, chu kỳ, thời điểm, phạm vi bùng phát dịch SXH đã thay đổi. Đặc biệt trong năm 2025, tình hình mưa bão lũ lụt rất phức tạp, dự báo mức độ khó lường của dịch bệnh SXH.
Dự báo sớm để kiểm soát dịch trọng tâm, hiệu quả
Bệnh sốt xuất huyết hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu trong khi cộng đồng còn dè dặt với vaccine phòng ngừa. Chị Trần Thiên Lý (phường Bình Dương, TPHCM) thừa nhận, dù biết SXH có thể gây tử vong nhưng chị vẫn không chọn tiêm ngừa, rào cản chủ yếu là chi phí quá cao (lên đến hơn 1 triệu đồng/mũi vaccine SXH). Tuy nhiên, đây không phải lý do duy nhất. Các chuyên gia y tế nhìn nhận, hiệu quả phòng chống SXH từ cộng đồng chưa đạt như kỳ vọng còn do tâm lý chủ quan với loại bệnh quá quen thuộc. Một khảo sát với hơn 1.000 người dân TPHCM cho thấy, trên 90% nhận thức được mức độ nguy hiểm của SXH, biết các yếu tố nguy cơ và cách phòng ngừa căn cơ. Tuy nhiên, 84% vẫn chọn kem chống muỗi hoặc nhang đuổi muỗi là biện pháp phòng ngừa chủ yếu, các hành động như thay nước định kỳ, đậy kín vật chứa nước, tiêu diệt lăng quăng ít được nhắc đến.
Theo ThS-BS Đinh Thị Hải Yến, Trưởng khoa Truyền thông giáo dục sức khỏe, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TPHCM, cốt lõi của phòng chống SXH trong cộng đồng là dành 15 phút mỗi tuần để dọn dẹp và loại bỏ các vật chứa nước, nơi muỗi đẻ trứng. Tuy nhiên, hành vi này rất khó duy trì bền vững do người dân có xu hướng quan tâm nhiều đến cách chữa bệnh, hoặc biện pháp can thiệp tức thời (như diệt muỗi trưởng thành) mà chưa ưu tiên phòng ngừa gốc rễ (như diệt lăng quăng, loại bỏ nơi muỗi đẻ trứng).
Trong khi đó, ThS Đỗ Kiến Quốc, khoa Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật, Viện Pasteur TPHCM, khẳng định, chiến lược phòng chống dịch SXH hiện hành chưa đạt mục đích kiểm soát bệnh. Các biện pháp như phun hóa chất, khoanh vùng ổ dịch xử lý được “phần nổi của tảng băng”, còn các mô hình truyền thông ở trường học và cộng tác viên sức khỏe bao phủ không cao do gánh nặng kinh phí. Vì thế, cần thiết phải sớm ứng dụng công cụ cảnh báo sớm để định hướng và khoanh vùng, xác định điểm nóng SXH để tập trung biện pháp can thiệp. “Chúng tôi đang nghiên cứu và phát triển phần mềm cảnh báo sớm dịch bệnh, tăng thời gian dự báo lên ít nhất 6 tháng, kỳ vọng góp phần cải thiện công tác dự báo và phòng chống SXH tại Việt Nam. Sự hỗ trợ này nhằm tăng hiệu quả, giảm chi phí, tiết kiệm nguồn lực", ThS Đỗ Kiến Quốc nói.
Trong bối cảnh trên, GS-TS Vũ Sinh Nam, Tổng thư ký Hội Y học dự phòng Việt Nam nhấn mạnh sự cần thiết của một chiến lược phòng chống chủ động. Ông khẳng định, Việt Nam chỉ có thể kiểm soát SXH hiệu quả khi áp dụng đồng thời nhiều biện pháp dự phòng: Kiểm soát véc-tơ truyền bệnh SXH, giám sát dịch tễ, truyền thông thay đổi hành vi, điều trị dựa trên bằng chứng và dự phòng bằng tiêm chủng. Trong đó, kiểm soát véc-tơ và tiêm chủng là hai trụ cột quan trọng.
“Kiểm soát SXH đòi hỏi sự hiệp lực toàn diện giữa y tế dự phòng, điều trị, truyền thông và cộng đồng. Tất cả hướng đến mục tiêu chung như giảm tỷ lệ mắc và tử vong, kiểm soát không để dịch lớn xảy ra và thúc đẩy xã hội hóa công tác phòng chống dịch", GS Vũ Sinh Nam chia sẻ.
GIAO LINH
